Монгол Улсын газар нутгийн 80 гаруй хувь иодын дутагдалтай бүсэд хамаардаг
Нийгмийн Эрүүл мэндийн үндэсний төвөөс“Иод дутлаас сэргийлье”эрдэм шинжилгээ, онол практикийн олон улсын хурлыг Корпорэйт зочид буудалд өчигдөр зохион байгуулав. Хүн амын эрүүл мэндийг хамгаалах, иодын дутлаас урьдчилан сэргийлэхийн тулд иодоор малын тэжээл, хүнсийг баяжуулах орчин үеийн дэвшилтэт технологийг нэвтрүүлэх нь ихээхэн ач тустайг тус хурлаар хөндлөө.
Хурлын үеэр“Сайн биотех”ХХК-ийн захирал Я.Энхбаяртай ярилцсан юм.
-Иод дутлын эмгэг гэж юу вэ, үүнээс үүдэх сөрөг үр дагаврын талаар тайлбарлаач?
-Далай тэнгисээс алс уулархаг нутгийн хөрс, усны иодын агууламж бага байдаг нь иод дутлын эмгэг үүсэх гол шалтгаан болдог. Хүний бие махбодид зайлшгүй шаардлагатай бичил тэжээлийн нэг болох иоддутлын улмаас бие бялдар, оюун ухааны хөгжилд гарч буй сөрөг илрэлийг нэгтгэн иод дутлын эмгэггэж нэрлэдэг. Иод дутлын эмгэг нь нас, хүйс, нийгмийн байдлыг үл харгалзан нийт хүн амыг бүхэлд нь хамардаг тул“чимээгүй тахал”гэж болно. Иод дутлын үед урагт амьдрах чадвар муудах, тархи мэдрэлийн хөгжил саатах, ураг дутуу болон амьгүй төрөх, хугацаа нь гүйцэд боловч жин багатай төрөх зэрэг шинж илэрдэг. Мөн хүүхдийн бамбай булчирхай томрох, оюун ухаан хомсдох, сэтгэхүйн хөгжил хоцрох, сонсгол хэл ярианы согог, биеийн гажиг илрэх, хөдөлгөөний эрхтэн саажих, өсөлт хөгжил хоцрох, одойрох шинж илэрдэг бол, насанд хүрэгчдэд бамбай булчирхай томрох, бамбайн дааврын үйлчилгээ хүртдэг эрхтэний үйл ажиллагааны хямрал/зүрх, тархи, элэг, бөөр, булчин/үүсэх, дулааны зохицуулга алдагдах, нөхөн үржихүйн эрхтэн хямардаг. Зөвхөн хүнд ч гэлтгүй мал, амьтанд хээл хаях, сувайрах, бие давжаарах, ашиг шим буурах зэрэг олон сөрөг үр дагавартай.
-Хүн өдөрт хэр хэмжээний иод хэрэглэх шаардлагатай вэ, хэрэгцээт иодыг хэрхэн зохистойгоор авах вэ?
-Насанд хүрсэн хүний биед дунджаар 15-20 мг иод байдгийн 70-80 хувь нь бамбай булчирхайд агуулагддаг. Хүн өдөрт дор хаяж 100-150 мкг иод хэрэглэж чадвал бамбай булчирхайн даавар хэвийн ялгардаг. Хүн хэрэгцээт иодныхоо 92 хувийг хүнснээс, үлдсэн хэсгийг агаар, ус, хөрс, орчноосоо авдаг.
-Монгол Улсын хүн амын дундах иод дутлын эмгэг өнөө ямар байдалтай байна вэ?
-Монгол Улсын газар нутгийн 80 гаруй хувь иодын дутагдалтай бүсэд хамаардаг. Далай тэнгисээс алс уулархаг нутгийн хөрс, усан дахь иодын агууламж бага байдаг нь манай орны хүн, мал амьтны иодын дуталд өртөх үндсэн шалтгаан болж байна. НҮБ-ын Хүүхдийн сангийн санхүү, техникийн дэмжлэгтэйгээр манай улсын хүн амын дундах “Иод дутлын эмгэгийн тархалт”-ыг 1992-1995 онд анх удаа судалсан байдаг. Энэхүү судалгаагаар, Монгол Улсын дийлэнх бүс нутгийн хүн амын дунд иод дутлын эмгэгдундбахүндзэргийн тархалттай байсан. Иймээс Монгол Улс“Иод дутлын эмгэгийн устгах”зорилтод нэгдэж 1996-2010 онд“Иод дутлын эмгэгтэй тэмцэх үндэсний хөтөлбөр”-ийг гурван үе шаттай хэрэгжүүлснээриод дутлын эмгэг тархаж буй түвшин 30 хувь болж буурсан.
-Хүнсний давсыг 1995 ондиоджуулжэхэлсэн. 2003 онд“Давс иоджуулж, иод дутлаас сэргийлэх тухай”хуулийг баталсан. Үүний дараа хүнсний зориулалтын бүх давсыг иоджуулах асуудлыг хуульчилсан. Энэ ажил үр дүнгээ хангалттай өгч чадсан уу?
-Хүнсний зориулалтын бүх давсыг иоджуулсан ч хүн ам, ялангуяа жирэмсэн эмэгтэйчүүдийн дунд иод дутлын тархалт тогтвортой буурахгүй байна. 2010 оны судалгаагаар иоджуулсан давсны хэрэглээ нэмэгдсэн ч жирэмсэн эмэгтэйчүүдийн дунд иод дуталд өртөх эрсдэлтэй эмэгтэйчүүдийн эзлэх хувь өндөр буюу 40 гаруй хувьтай байсан. Энэ нь жирэмсэн эмэгтэйчүүд зөвхөн иоджуулсан давс хэрэглэснээр иод дутлаас бүрэн сэргийлэх боломж хомс гэдгийг харуулж байна. Жирэмсэн эмэгтэйчүүдийн иодын хангамж хангалтгүй байвал төрөлхийн иод дуталтай хүүхэд төрөх эрсдэл байсаар байх болно.
-Иодоор малын тэжээл, хүнсийг баяжуулах орчин үеийн дэвшилтэт технологийг нэвтрүүлсэн талаар тодорхой мэдээлэл өгнө үү?
-Манай компани 2019 оноос эхлэн мөрдөх Баяжуулсан хүнсний тухай хуулийг хэрэгжүүлэх ажлын хүрээнд өндөг, мах, гурил, сүү, хүнсний ногооны дахин боловсруулалтын бүтээгдэхүүн болон бусад хүнсний бүтээгдэхүүнийг органик иодоор баяжуулан үйлдвэрлэж байна. Судлаач эрдэмтэд маань ОХУ-ын эрдэмтэдтэй хамтран эрхзүйн орчны хэмжээнд иод дутагдлын асуудлын салбарт судалгаа, хөгжлийн чиглэлийг тодорхойлох "Био иод" хөтөлбөр эхлүүлсэн. Түүнчлэн хөдөө аж ахуй, бүх төрлийн амьтад болон шувуунд зориулсан премикс үйлдвэрлэн нэвтрүүлж байгаа юм. Энэ нь хүнд зориулсан хүнсний бүтээгдэхүүнийгорганик байгалийн иодоор баяжуулж байна гэсэн үг.
-Иодоор баяжуулсан хүнсний бүтээгдэхүүний үнийг хэр зэрэг нэмэх вэ. Жишээ болгож иодоор баяжуулсан бүтээгдэхүүнийг танилцуулна уу?
-Бидний туршлагад үндэслэн “НВЦ” ХХК иодоор баяжуулсан өндөг гаргасан. Нэг өндөг 50 мг иод агуулсан байгаа. Энэ нь нэг хүүхдийн өдөрт авах иодны норм. Хэтрүүлэн хэрэглэлээ ч аюулгүй. Органик байгалийн иод нь гаж үзэгдэлгүй, тун хэтрэхгүйг эрдэмтэд нотолсон. Бүтээгдэхүүний өртөг мэдээж бага зэрэг нэмэгдэнэ.
-Тэгвэл иод дутлын эмгэгийг ойрын хугацаанд устгах боломжтой гэж үзэж болох уу?
-Хэрэв бид бүтээгдэхүүний олон нэр төрөл, их хэмжээгээр үйлдвэрлэх ажлыг зохион байгуулж чадвал Монгол Улсын иод дутлыг арилгах нөхцөл байдлыг сайжруулж, өргөн хүрээний эмчилгээ, урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээний үндэс болно. Органик иодоор баяжуулсан хүнсийг өдөр тутамдаа хэрэглэх юм бол иод дутлын эмгэгийг устгах боломжтой.
А.Гэрэлтуяа
Гэрэл зургийг Н.Батбаяр
Хурлын үеэр“Сайн биотех”ХХК-ийн захирал Я.Энхбаяртай ярилцсан юм.
-Иод дутлын эмгэг гэж юу вэ, үүнээс үүдэх сөрөг үр дагаврын талаар тайлбарлаач?
-Далай тэнгисээс алс уулархаг нутгийн хөрс, усны иодын агууламж бага байдаг нь иод дутлын эмгэг үүсэх гол шалтгаан болдог. Хүний бие махбодид зайлшгүй шаардлагатай бичил тэжээлийн нэг болох иоддутлын улмаас бие бялдар, оюун ухааны хөгжилд гарч буй сөрөг илрэлийг нэгтгэн иод дутлын эмгэггэж нэрлэдэг. Иод дутлын эмгэг нь нас, хүйс, нийгмийн байдлыг үл харгалзан нийт хүн амыг бүхэлд нь хамардаг тул“чимээгүй тахал”гэж болно. Иод дутлын үед урагт амьдрах чадвар муудах, тархи мэдрэлийн хөгжил саатах, ураг дутуу болон амьгүй төрөх, хугацаа нь гүйцэд боловч жин багатай төрөх зэрэг шинж илэрдэг. Мөн хүүхдийн бамбай булчирхай томрох, оюун ухаан хомсдох, сэтгэхүйн хөгжил хоцрох, сонсгол хэл ярианы согог, биеийн гажиг илрэх, хөдөлгөөний эрхтэн саажих, өсөлт хөгжил хоцрох, одойрох шинж илэрдэг бол, насанд хүрэгчдэд бамбай булчирхай томрох, бамбайн дааврын үйлчилгээ хүртдэг эрхтэний үйл ажиллагааны хямрал/зүрх, тархи, элэг, бөөр, булчин/үүсэх, дулааны зохицуулга алдагдах, нөхөн үржихүйн эрхтэн хямардаг. Зөвхөн хүнд ч гэлтгүй мал, амьтанд хээл хаях, сувайрах, бие давжаарах, ашиг шим буурах зэрэг олон сөрөг үр дагавартай.
-Хүн өдөрт хэр хэмжээний иод хэрэглэх шаардлагатай вэ, хэрэгцээт иодыг хэрхэн зохистойгоор авах вэ?
-Насанд хүрсэн хүний биед дунджаар 15-20 мг иод байдгийн 70-80 хувь нь бамбай булчирхайд агуулагддаг. Хүн өдөрт дор хаяж 100-150 мкг иод хэрэглэж чадвал бамбай булчирхайн даавар хэвийн ялгардаг. Хүн хэрэгцээт иодныхоо 92 хувийг хүнснээс, үлдсэн хэсгийг агаар, ус, хөрс, орчноосоо авдаг.
-Монгол Улсын хүн амын дундах иод дутлын эмгэг өнөө ямар байдалтай байна вэ?
-Монгол Улсын газар нутгийн 80 гаруй хувь иодын дутагдалтай бүсэд хамаардаг. Далай тэнгисээс алс уулархаг нутгийн хөрс, усан дахь иодын агууламж бага байдаг нь манай орны хүн, мал амьтны иодын дуталд өртөх үндсэн шалтгаан болж байна. НҮБ-ын Хүүхдийн сангийн санхүү, техникийн дэмжлэгтэйгээр манай улсын хүн амын дундах “Иод дутлын эмгэгийн тархалт”-ыг 1992-1995 онд анх удаа судалсан байдаг. Энэхүү судалгаагаар, Монгол Улсын дийлэнх бүс нутгийн хүн амын дунд иод дутлын эмгэгдундбахүндзэргийн тархалттай байсан. Иймээс Монгол Улс“Иод дутлын эмгэгийн устгах”зорилтод нэгдэж 1996-2010 онд“Иод дутлын эмгэгтэй тэмцэх үндэсний хөтөлбөр”-ийг гурван үе шаттай хэрэгжүүлснээриод дутлын эмгэг тархаж буй түвшин 30 хувь болж буурсан.
-Хүнсний давсыг 1995 ондиоджуулжэхэлсэн. 2003 онд“Давс иоджуулж, иод дутлаас сэргийлэх тухай”хуулийг баталсан. Үүний дараа хүнсний зориулалтын бүх давсыг иоджуулах асуудлыг хуульчилсан. Энэ ажил үр дүнгээ хангалттай өгч чадсан уу?
-Хүнсний зориулалтын бүх давсыг иоджуулсан ч хүн ам, ялангуяа жирэмсэн эмэгтэйчүүдийн дунд иод дутлын тархалт тогтвортой буурахгүй байна. 2010 оны судалгаагаар иоджуулсан давсны хэрэглээ нэмэгдсэн ч жирэмсэн эмэгтэйчүүдийн дунд иод дуталд өртөх эрсдэлтэй эмэгтэйчүүдийн эзлэх хувь өндөр буюу 40 гаруй хувьтай байсан. Энэ нь жирэмсэн эмэгтэйчүүд зөвхөн иоджуулсан давс хэрэглэснээр иод дутлаас бүрэн сэргийлэх боломж хомс гэдгийг харуулж байна. Жирэмсэн эмэгтэйчүүдийн иодын хангамж хангалтгүй байвал төрөлхийн иод дуталтай хүүхэд төрөх эрсдэл байсаар байх болно.
-Иодоор малын тэжээл, хүнсийг баяжуулах орчин үеийн дэвшилтэт технологийг нэвтрүүлсэн талаар тодорхой мэдээлэл өгнө үү?
-Манай компани 2019 оноос эхлэн мөрдөх Баяжуулсан хүнсний тухай хуулийг хэрэгжүүлэх ажлын хүрээнд өндөг, мах, гурил, сүү, хүнсний ногооны дахин боловсруулалтын бүтээгдэхүүн болон бусад хүнсний бүтээгдэхүүнийг органик иодоор баяжуулан үйлдвэрлэж байна. Судлаач эрдэмтэд маань ОХУ-ын эрдэмтэдтэй хамтран эрхзүйн орчны хэмжээнд иод дутагдлын асуудлын салбарт судалгаа, хөгжлийн чиглэлийг тодорхойлох "Био иод" хөтөлбөр эхлүүлсэн. Түүнчлэн хөдөө аж ахуй, бүх төрлийн амьтад болон шувуунд зориулсан премикс үйлдвэрлэн нэвтрүүлж байгаа юм. Энэ нь хүнд зориулсан хүнсний бүтээгдэхүүнийгорганик байгалийн иодоор баяжуулж байна гэсэн үг.
-Иодоор баяжуулсан хүнсний бүтээгдэхүүний үнийг хэр зэрэг нэмэх вэ. Жишээ болгож иодоор баяжуулсан бүтээгдэхүүнийг танилцуулна уу?
-Бидний туршлагад үндэслэн “НВЦ” ХХК иодоор баяжуулсан өндөг гаргасан. Нэг өндөг 50 мг иод агуулсан байгаа. Энэ нь нэг хүүхдийн өдөрт авах иодны норм. Хэтрүүлэн хэрэглэлээ ч аюулгүй. Органик байгалийн иод нь гаж үзэгдэлгүй, тун хэтрэхгүйг эрдэмтэд нотолсон. Бүтээгдэхүүний өртөг мэдээж бага зэрэг нэмэгдэнэ.
-Тэгвэл иод дутлын эмгэгийг ойрын хугацаанд устгах боломжтой гэж үзэж болох уу?
-Хэрэв бид бүтээгдэхүүний олон нэр төрөл, их хэмжээгээр үйлдвэрлэх ажлыг зохион байгуулж чадвал Монгол Улсын иод дутлыг арилгах нөхцөл байдлыг сайжруулж, өргөн хүрээний эмчилгээ, урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээний үндэс болно. Органик иодоор баяжуулсан хүнсийг өдөр тутамдаа хэрэглэх юм бол иод дутлын эмгэгийг устгах боломжтой.
А.Гэрэлтуяа
Гэрэл зургийг Н.Батбаяр
53 сэтгэгдэл