---

Х.ЭРДЭНЭЗАЯА
Европын холбоо хямралд өртөж, АНУ дээд амжилт тогтоосон инфляцтай тэмцэж, ОХУ хориг арга хэмжээнд суралцаж, валютын зах зээл дээр евро ам.доллартай тэнцсэн бүрхэг цаг үед “Их 20”-ийн Сангийн сайд, Төв банкны ерөнхийлөгч нар уулзлаа.  Тэд дайны аюул заналхийлэл, инфляц, түүхий эд, хүнсний бүтээгдэхүүн, эрчим хүч,  шатахууны үнийн өсөлтийг хөндөн хэлэлцсэн байна.  
Уулзалтад ОХУ-ын  Сангийн сайд Антон Силуанов цахимаар,  дэд сайд Тимур Максимов биечлэн оролцож, илтгэл тавьжээ. Түүнийг үг хэлэх үеэр  бусад төлөөлөгч танхимыг орхиогүй аж. АНУ-ын Сангийн сайд Жанет Йеллен “Оросын эхлүүлсэн шударга бус дайн одоо дэлхий даяар нүүрлээд байгаа эдийн засгийн хямралын шалтгаан” гэж мэдэгджээ. Харин барууны төлөөлөгчид  өсөн нэмэгдэж буй хүнсний хомстол,  бордооны хангамжийн хямралыг шийдвэрлэх тодорхой арга хэмжээ авахын тулд “Их 20”-ийн бүлгийн Хөдөө аж ахуйн сайд нартай хамтарсан форум хийхийг уриалсан. НҮБ-ын тооцоолсноор  дэлхийн хэмжээнд улаан буудайн үнэ 56, үр тарианы үнэ 30, ургамлын тосны үнэ 45 хувиар нэмэгдсэн байна.
 Улс орнуудын эдийн засагт инфляцын дарамт нүүрлэж, хүнс, эрчим хүчний үнэ өссөн нь орлого багатай иргэдэд  хүндрэл учруулжээ. Европын холбооны Эдийн засгийн комиссар Паоло Жентилони дэлхийн эдийн засаг  "ноцтой уналт"-тай тулгарч болзошгүйг анхааруулж "Өргөн хэрэглээний барааны үнийн өсөлт, хүнсний хомстол, нийлүүлэлтийн сүлжээний тасалдал хэтийн төлөвт нөлөөлнө" гэжээ. Гишүүн орнууд сорилтыг даван туулахаа илэрхийлсэн ч   зөвшилцөлд хүрч чадаагүй бөгөөд хамтарсан мэдэгдэл гаргаагүй байна.  Вашингтонд өнгөрсөн дөрөвдүгээр сард болсон уулзалт мөн л тодорхой шийдэлгүй өндөрлөсөн билээ. "Их 20"-ийн сайд нарын хэмжээний дараагийн уулзалт ирэх аравдугаар сард Вашингтонд  Олон улсын валютын сан, Дэлхийн банкны удирдах байгууллагуудын жил тутмын уулзалтын хүрээнд болно.
 ЭРЧИМ ХҮЧНИЙ ХЯМРАЛААС МИЛЛИМЕТР Ч ХОЛДСОНГҮЙ
 Дэлхийн удирдагчдын эрчим хүчний хямралаас  холдох гэсэн оролдлого бүтэлгүйтлээ. "Ройтерс" агентлагийн уламжилснаар тэргүүлэх орнууд ОХУ-тай тохиролцохгүй бол ирэх өвөл Европ өөр эх үүсвэрээс эрчим хүч авах боломжийг судлах ёстой. Түүнчлэн шингэрүүлсэн байгалийн хийн томоохон уралдаан эхлэх эсэх, хийн үнэ спот зах зээл дээр өсөх эсэхийг шийдэх юм. ОХУ, Украины асуудлаас өмнө дэлхийн хэмжээнд эрчим хүч, хүнсний бүтээгдэхүүний үнэ өсөх хандлагатай байсан.  Мөргөлдөөн, барууны орнуудын  хориг арга хэмжээ энэ хямралыг улам хурцатгажээ.  АНУ болон барууны зарим улс өдөр бүр нэг сая баррель түүхий нефтийн нөөцийг АНУ-д гаргах зэрэг бодит арга хэмжээ авч байгаа ч газрын тосны үнэ нэг баррель нь 110 ам.доллараас буусангүй.  Шинжээчдийн үзэж байгаагаар Европын болон дэлхийн удирдагчид эрсдэлээ тооцоолж, эрчим хүчний хямралаас нэг миллиметрээр ч болов холдох гэж оролдох хэрэгтэй.  Эрчим хүчний хямрал эдийн засгийн өсөлт, ажил эрхлэлт, цаашлаад Засгийн газрын хувь заяанд нөлөөлдөг.  
Италид Засгийн газар ангалын ирмэгт тулсан бол Их Британи, Болгарт хэдийнэ огцорчээ.  "Их 20"-ийн сайд нар болон Төв банкны тэргүүнүүдийн уулзалттай давхцан гаргасан Олон улсын валютын сангийн тайланд Москвагийн эсрэг авсан хориг арга хэмжээ  хэд хэдэн орныг эдийн засгийн уналт руу хөтөлж буйг дурдсан байна.   Ийм үйлдэл нь эрчим хүчний хямралыг улам хурцатгаж, түүхий эдийн хомстолтой зэрэгцэн  хүнсний хямралыг  дордуулж болзошгүй.  Олон улсын валютын сангийн  тэргүүн Кристалина Георгиева “Оросын нефтийг далайгаар нийлүүлэхэд хориг хүчин төгөлдөр болбол нөхцөл байдал дордоно" гэв.  АНУ-ын нефтийн зах зээлийн нөхцөл байдлаас шалтгаалан бензиний үнэ тогтворжоогүй.  Энэ нь одоогийн засгийн газрын нэр хүнд, ирэх сонгуулийн үр дүн, уналтад орох магадлал, инфляцын түвшинд нөлөөлнө.  Түүнчлэн Америкт эрчим хүчнээс гадна инфляц, импорт, эдийн засгийн зохион байгуулалтаас шалтгаалан хуримтлагдсан олон асуудал бий. "Уолл Стрийт"-ийн шинжээч нар АНУ-ын эдийн засгийн уналтын шинж тэмдгийг аль хэдийнэ анзаарчээ.  Томоохон банкуудын нэг "JP Morgan Chase"-ийн санхүүчид үндэсний эдийн засгийн динамикийн талаарх таамаглалаа бууруулж,  уналт ойртож байгааг анхааруулжээ.Олон улсад инфляц төсөөлж байснаас өндөр байгаа бөгөөд хүнс, эрчим хүчний үнээс давсан.  Энэ нь тэргүүлэх Төв банкуудыг мөнгөний бодлогоо  чангаруулахаа зарлахад хүргэсэн юм.  Одоогоор 75 улсын Төв банк 2021 оны долдугаар сараас хойш хүүгээ  дунджаар 3.8 дахин өсгөсөн байна.   Цар тахалтай холбоотой тасалдал, ялангуяа БНХАУ-ын нийлүүлэлтийн сүлжээн дэх шинэ түгжээ эдийн засагт саад учруулж байна.
 УУР АМЬСГАЛЫН ӨӨРЧЛӨЛТӨӨС ДИЖИТАЛ ВАЛЮТ ХҮРТЭЛ
 Дэлхийн эдийн засгийн хэтийн төлөв туйлын тодорхойгүй байдалд байна.  Цар тахал, геополитикийн хямрал, дэлхийн үйлдвэрлэл, нийлүүлэлтийн сүлжээ, нэмүү өртгийн сүлжээний хуваагдал, хөгжингүй эдийн засагтай орнуудын мөнгөний бодлого эрс өөрчлөгдсөнөөс олон улсад системийн хямрал нүүрлэсэн. Дэлхийн  хоёрдугаар дайнаас хойш дэлхийг хамарсан системийн хямрал нүүрлээгүй.  Энэ бол сүүлийн 80 жилийн хугацаанд үүссэн янз бүрийн мөргөлдөөнүүдийн хуримтлал, хэт давалгааны ерөнхий дэгдэлт юм. 2023 онд улам  хүндрэх аюултай. НҮБ-ын Хөгжлийн хөтөлбөрөөс  буурай орнуудад 71 сая хүнийг нэн ядуурал руу түлхэж буй амьжиргааны өртгийн хямралыг бууруулах арга хэмжээ авахыг шаардаж эхэлсэн.  Хүнс, эрчим хүчний хямралыг нийгмийн тогтворгүй байдал дагалддаг. Тиймээс өлсгөлөн, хоол тэжээлийн дутагдал, цагаачлалаас зайлсхийхийн тулд дэлхийн чинээлэг орнууд тусламж хэрэгтэй улсад яаралтай дэмжлэг үзүүлэх, тэр дундаа  олон талт санхүүжилтийг Дэлхийн хүнсний хөтөлбөрөөр дамжуулан тусламж үзүүлэхийг уриалжээ. АНУ ковидын үеийн нөлөөнөөс дотоодын эдийн засгаа хамгаалахын тулд мөнгөн дэвсгэртээ ихээр хэвлэж,  инфляцыг хөөрөгдөн, үр тариа, эрчим хүчний үнийг өсгөж байна. Вашингтон Украины асуудлыг өдөөн дэвэргэж,  үр тарианы экспортод  нөлөөлснөөр хүнсний хямрал эхэлж байна.Европын комиссын Ерөнхийлөгч Урсула фон дер Ляйен олон улсад хандан хүнсний хямралаас сэргийлэхийн тулд яаралтай арга хэмжээ авахыг уриалж, ОХУ-ын эрх баригчид хүнсний хямрал даамжрахад нөлөө үзүүлж буйг онцоллоо. Түүнчлэн хүнсний хомстол нь Европ руу чиглэсэн цагаачлалыг нэмэгдүүлж болзошгүйг анхаарууллаа. Мөн "Их 20"-ийн Сангийн сайд нар санхүү-эрүүл мэндийн хамтарсан ажлын хэсэг, цар тахлаас урьдчилан сэргийлэх, бэлэн байдал, хариу арга хэмжээ авах Санхүүгийн зуучлалын сан байгууллаа. Гишүүдийн сайн дурын үндсэн дээр санхүүждэг  сангийн зорилго цар тахлын эсрэг тэмцэлд хангалттай, тогтвортой, илүү сайн зохицуулалттай санхүүжилтийг хангахад оршино. Түүнчлэн бүлгийн орнууд уур амьсгалын өөрчлөлтийн талаар хэлэлцэж,  нүүрстөрөгчийн  төвийг сахих, цэвэр тэг зорилтот түвшинд хүрэхийн тулд COP26 амлалтаа биелүүлэхээ дахин илэрхийллээ. Иймийн тулд  дунд хугацаанд үр ашиггүй хэрэглээг дэмжсэн чулуужсан түлшнээс татгалзах юм. 2025 он хүртэл жил бүр 100 тэрбум ам.долларыг цаг уурын санхүүжилтийг хөгжиж буй орнуудын хэрэгцээг хангахад зарцуулна. "Их 20"-ийн бүлэг дэлхийн хэмжээнд санхүүгийн гүйлгээнд дижиталчлалыг нэвтрүүлэхэд ахиц дэвшил гарсныг хүлээн зөвшөөрч, мөнгө угаах болон терроризмыг санхүүжүүлэхтэй тэмцэхэд чиглэсэн хүчин чармайлтыг нэмэгдүүлэхээр тохиролцов. Төв банкны дижитал валютуудын талаар үргэлжлүүлэн хэлэлцэх аж. Улмаар  олон улсын мөнгө, санхүүгийн системийн тогтвортой байдлыг хадгалахын зэрэгцээ хил дамнасан төлбөр тооцоог хөнгөвчлөх юм.
  "ИХ 7"-ИЙН ӨРГӨТГӨЛ БОЛОХЫГ ЗОРИВ
 Энэ жил болсон "Их 7", Хойд Атлантын холбоо, Европын холбооны дээд хэмжээний уулзалтууд барууны орнууд онцгой эв нэгдэлтэй байгааг   харуулсан.  Тэд хүйтэн дайн дууссанаас хойш анх удаа нэгдмэл байдлаар Балид иржээ.  Ингэхдээ "Их 20"-ийг "Их 7"-ийн жам ёсны өргөтгөл болгон, олон улсын хамтын нийгэмлэгийн гол хөтөлбөрийг тодорхойлохыг зорьжээ.  Хүссэн мөрийн хөтөлбөрт цар тахлын дараах сэргэлт, олон бүс нутгийн хямрал, нөөцийн менежмент, уур амьсгалын өөрчлөлт, дэлхийн нийтлэг зүйл гэх мэт олон улсын чухал сэдэв багтсан.    Өнөөгийн дэлхий ертөнц өнгөрсөн зууны сүүлчээс өөрчлөгдөж "Их 20"  "Их 7"-ийн томруулсан хувилбар болохгүй.  "Их 7" бол барууны ардчилсан орнуудын онцгой клуб. Харин "Их 20" бол дэлхийн томоохон эдийн засгийг хамарсан, олон талт бүлэг юм. Тиймээс "Их 20" голдуу  эдийн засаг, санхүүгийн нэгдмэл байдлын хөтөлбөрт анхаарлаа хандуулдаг.  "Их 20"-ийн түүх 1975 онд бий болсон "Их зургаа"-аас эхлэлтэй. Тухайн үед Францад АНУ, Их Британи, ХБНГУ, Итали, Япон болон Францын төрийн тэргүүнүүд уулзалдсан юм. 1970-аад оны эдийн засгийн хямрал,  АНУ, Баруун Европын орнууд болон Японы хооронд үүсээд байсан эдийн засгийн асуудлаас үүдэн  уг уулзалтыг санаачилжээ. "Их 20"-д Австрали, Аргентин, Бразиль, Их Британи, Герман, Энэтхэг, Индонез, Итали, Канад, БНХАУ, БНСУ, Мексик, ОХУ, Саудын Араб, АНУ, Турк, Франц, ӨАБНУ, Япон болон Европын холбоо багтдаг. Үүнээс гадна "Их 20"-ийн уулзалтад Олон улсын валютын сан, Европын төв банк, Дэлхийн банк оролцдог. "Их 20"-ийг байгуулахад 1998 оны санхүүгийн хямрал нөлөөлснөөс гадна эдийн засгийн томоохон шийдвэр гаргахад оролцож чаддаггүй байсан хөгжиж буй орнуудын шаардлага чухал нөлөө үзүүлсэн юм. 2008 он эдийн засгийн хямрал "Их 20"-ийг бүрдүүлэх үйл явцыг бүр ч хурдасгасан гэж үздэг.