Ерөнхийлөгч өө, ард түмнээ хоёр хуваахаа боль
Mанай улс Үндсэн хуулиа баталснаас хойш 20 гаруй жилийн хугацаа өнгөрсөн. Энэ хугацаанд нийгэм, улс төрөөс авахуулаад олон зүйл өөрчлөгдсөн. Энэ хэрээр эцэг хуулиа өөрчлөх зайлшгүй шаардлага үүссэн гэдэгтэй хэн хүнгүй санал нийлдэг. Тэгвэл энэхүү өөрчлөлтийг хийхээр зүтгэж буй МАН-ынхан Ерөнхийлөгч Х.Баттулгад бүх л зүйлээрээ барьцаалагдсанаас болж нийгмийг хоёр тал болгон талцууллаа. Өөрөөр хэлбэл, уржигдар Ерөнхийлөгч ҮХ-ийн төсөлд оруулсан саналаа татаж авсаынхаа дараа Ерөнхийлөгчийн засаглал руу орох ёстой гэсэн албан бичгийг УИХ-ын дарга Г.Занданшатарт илгээснээс үүдэж ард түмэн хоёр хуваагдсан гэсэн үг.
Уг нь манай улс парламентын засаглалтай. Харин үе үе улстөрчдөөс Ерөнхийлөгчийн засаглалтай болбол тохиромжтой гэсэн үг цухалздаг байсан ч цаг үе нь болоогүй гэдгийг олон хуульчид хийгээд нэр хүнтэй учир мэдэх хүмүүс олонтаа хэлж ярьсны ачаар бид энэ асуудлыг орхиж байсан. Тэгвэл одоогийн Ерөнхийлөгч ажлаа авсан цагаасаа эхэлж Ерөнхийлөгчийн засаглалыг хүсэмжилж аажим аажмаар явуулсаар байгаад өнөөдөр ийнхүү тэсрэлт хийж Ерөнхийлөгчийн засаглал руу орох нь зүйтэй гэсэн саналаа шууд л илэрхийлчихлээ. Тухайлбал, хуульчид “Монгол Улсад нэг хүний эрх мэдлийг хэт нэмэгдүүлж төвлөрүүлсэн буюу Ерөнхийлөгчийн засаглалыг бий болгох нь зохимжгүй. Эрсдэлтэй гэж үздэг. Яагаад гэвэл манайх шиг хоёр том гүрний дунд оршдог жижиг улсын хувьд эрх мэдэл нэг хүнд хэт төвлөрөх нь Монгол Улсын тусгаар тогтнол, бүрэн эрхт байдал, Үндэсний аюулгуй байдалд халтай” хэмээсэн юм.
Яг үнэндээ Ерөнхийлөгчийн засаглал хамгийн тохиромжтой гэж үзэгсэд ихэвчлэн АНУ-аас жишээ авдаг.
Тэгвэл Ерөнхийлөгчийн засаглал гэж юу юм бэ. Түүний давуу ба сул тал алиндаа байна вэ?
Ерөнхийлөгчийн засаглал бол Ерөнхийлөгч төрийн байгууллын системд илүү үүрэгтэй оролцож, төрийн тэргүүн, Засгийн газрын тэргүүний гарт эрх мэдлийг нэгтгэсэн байхыг хэлнэ. Үүнийг өөрөөр дуалист засаглал гэж нэрлэдэг бөгөөд Ерөнхийлөгчийн гарт гүйцэтгэх засаглал, парламентын гарт хууль тогтоох засаглал байна гэсэн үг.
Ерөнхийлөгчийн засаглалын үед Ерөнхийлөгчийг сонгох парламентын бус арга хэрэглэдэг. Колумбад л гэхэд ард түмэн сонголтоо хийдэг бол АНУ-д сонголтын төлөөлөгчид сонгоно. Засгийн газрыг парламентын бус аргаар сонгоно. Өөрөөр хэлбэл Ерөнхийлөгч Засгаа бүрдүүлдэг гэсэн үг. Ерөнхийлөгч нь ерөнхийдөө болон албан ёсоор Засгийн газрын тэргүүн нь байдаг гэсэн үг.
Тухайлбал, АНУ-д Ерөнхий сайд гэж байдаггүйг л санахад хангалттай. Эсвэл Зааны ясан эрэг, Камерун, Турк зэрэг шиг Ерөнхийлөгч нь Ерөнхий сайдаа сонгодог. Засгийн газар нь парламентын өмнө бус, зөвхөн Ерөнхийлөгчийн өмнө хариуцлага хүлээнэ. Тиймээс ч Засгийн газрыг Ерөнхийлөгч огцруулах эрхтэй.
Ерөнхийдөө Ерөнхийлөгчийн засаглал нь парламентын засаглалтай харьцуулахад төрийн тэргүүн илүү их эрх мэдэлтэй, хуульд гарын үсэг зурах замаар баталдаг, Засгийн газраа огцруулдаг гэсэн үг. Гэхдээ Ерөнхийлөгчийн засаглалд парламентыг тараах эрх хязгаарлагдсан байх нь бий. Харин парламент нь зөвхөн Засгийн газартаа итгэл үзүүлэхгүй байгаагаа илэрхийлэх эрхтэй бөгөөд үл итгэлцэл үзүүлэх замаар Ерөнхийлөгчийг түлхэн унагаж болдог.
Ерөнхийлөгчийн засаглалын хамгийн тод жишээ бол АНУ болон Латин Америк, Африкийн ихэнх орнууд юм.
Азийн зарим орнууд ч Ерөнхийлөгчийн засаглалтай. Гэхдээ төрийн тэргүүний ийм засаглал заримдаа Үндсэн хуулийн хэмжээ хязгаараас хэтэрсэн тохиолдол цөөнгүй. Тухайлбал, Латин Америкийн зарим улсын Ерөнхийлөгчдийг судлаачид супер Ерөнхийлөгчид гэж тодорхойлсон байдаг.
Ерөнхийлөгчийн засаглалын давуу тал:
-Парламент, Ерөнхийлөгчийг олон нийтийн санал асуулгаар, бие биеэс нь огт хамааралгүйгээр сонгож, сонгуулийн давхар систем явуулдаг.
-Бүх ард түмний сонгосон Ерөнхийлөгч улс орны нэгдэл, үндэстний бэлгэ тэмдэг болдог.
-Засаглалын дээд удирдлага нэг гарт төвлөрдөг учраас нийт үндэстнийг хамарсан чухал асуудлыг хурдан шийдвэрлэх, шилжилтийн, хямралын болон хөгжлийн үед шатуудад хүчээ төвлөрүүлэх нөхцөлийг бий болгодог.
-Засаглал илүү залгамж халаатай болно.
-Сонгогчид өөрсдөд нь тохирох улстөрчийг сонгоно.
-Нам, фракцаас хамаарал багатайгаар үйл ажиллагаа явуулах боломж бүрдэнэ.
Ерөнхийлөгчийн засаглалын сөрөг тал:
-Диктатур буюу дарангуйлал бий болох магадлалтай.
-Ерөнхийлөгчийн засаглалын хүрээнд хууль тогтоох болон гүйцэтгэх засаглалын эсрэг үйлдэл гарах магадлалтай.
-Нэг хүн, түүний биеийн байдлаас улс төрийн систем нь шалтгаалдаг. Супер Ерөнхийлөгчийн үед Ерөнхийлөгч асар их эрх мэдэлтэй болох эрсдэлтэй. Мөн төрийн эргэлтийн үр дүнд ийм хүн гарч ирэх магадлал өндөр.
Уг нь манай улс парламентын засаглалтай. Харин үе үе улстөрчдөөс Ерөнхийлөгчийн засаглалтай болбол тохиромжтой гэсэн үг цухалздаг байсан ч цаг үе нь болоогүй гэдгийг олон хуульчид хийгээд нэр хүнтэй учир мэдэх хүмүүс олонтаа хэлж ярьсны ачаар бид энэ асуудлыг орхиж байсан. Тэгвэл одоогийн Ерөнхийлөгч ажлаа авсан цагаасаа эхэлж Ерөнхийлөгчийн засаглалыг хүсэмжилж аажим аажмаар явуулсаар байгаад өнөөдөр ийнхүү тэсрэлт хийж Ерөнхийлөгчийн засаглал руу орох нь зүйтэй гэсэн саналаа шууд л илэрхийлчихлээ. Тухайлбал, хуульчид “Монгол Улсад нэг хүний эрх мэдлийг хэт нэмэгдүүлж төвлөрүүлсэн буюу Ерөнхийлөгчийн засаглалыг бий болгох нь зохимжгүй. Эрсдэлтэй гэж үздэг. Яагаад гэвэл манайх шиг хоёр том гүрний дунд оршдог жижиг улсын хувьд эрх мэдэл нэг хүнд хэт төвлөрөх нь Монгол Улсын тусгаар тогтнол, бүрэн эрхт байдал, Үндэсний аюулгуй байдалд халтай” хэмээсэн юм.
Яг үнэндээ Ерөнхийлөгчийн засаглал хамгийн тохиромжтой гэж үзэгсэд ихэвчлэн АНУ-аас жишээ авдаг.
Тэгвэл Ерөнхийлөгчийн засаглал гэж юу юм бэ. Түүний давуу ба сул тал алиндаа байна вэ?
Ерөнхийлөгчийн засаглал бол Ерөнхийлөгч төрийн байгууллын системд илүү үүрэгтэй оролцож, төрийн тэргүүн, Засгийн газрын тэргүүний гарт эрх мэдлийг нэгтгэсэн байхыг хэлнэ. Үүнийг өөрөөр дуалист засаглал гэж нэрлэдэг бөгөөд Ерөнхийлөгчийн гарт гүйцэтгэх засаглал, парламентын гарт хууль тогтоох засаглал байна гэсэн үг.
Ерөнхийлөгчийн засаглалын үед Ерөнхийлөгчийг сонгох парламентын бус арга хэрэглэдэг. Колумбад л гэхэд ард түмэн сонголтоо хийдэг бол АНУ-д сонголтын төлөөлөгчид сонгоно. Засгийн газрыг парламентын бус аргаар сонгоно. Өөрөөр хэлбэл Ерөнхийлөгч Засгаа бүрдүүлдэг гэсэн үг. Ерөнхийлөгч нь ерөнхийдөө болон албан ёсоор Засгийн газрын тэргүүн нь байдаг гэсэн үг.
Тухайлбал, АНУ-д Ерөнхий сайд гэж байдаггүйг л санахад хангалттай. Эсвэл Зааны ясан эрэг, Камерун, Турк зэрэг шиг Ерөнхийлөгч нь Ерөнхий сайдаа сонгодог. Засгийн газар нь парламентын өмнө бус, зөвхөн Ерөнхийлөгчийн өмнө хариуцлага хүлээнэ. Тиймээс ч Засгийн газрыг Ерөнхийлөгч огцруулах эрхтэй.
Ерөнхийдөө Ерөнхийлөгчийн засаглал нь парламентын засаглалтай харьцуулахад төрийн тэргүүн илүү их эрх мэдэлтэй, хуульд гарын үсэг зурах замаар баталдаг, Засгийн газраа огцруулдаг гэсэн үг. Гэхдээ Ерөнхийлөгчийн засаглалд парламентыг тараах эрх хязгаарлагдсан байх нь бий. Харин парламент нь зөвхөн Засгийн газартаа итгэл үзүүлэхгүй байгаагаа илэрхийлэх эрхтэй бөгөөд үл итгэлцэл үзүүлэх замаар Ерөнхийлөгчийг түлхэн унагаж болдог.
Ерөнхийлөгчийн засаглалын хамгийн тод жишээ бол АНУ болон Латин Америк, Африкийн ихэнх орнууд юм.
Азийн зарим орнууд ч Ерөнхийлөгчийн засаглалтай. Гэхдээ төрийн тэргүүний ийм засаглал заримдаа Үндсэн хуулийн хэмжээ хязгаараас хэтэрсэн тохиолдол цөөнгүй. Тухайлбал, Латин Америкийн зарим улсын Ерөнхийлөгчдийг судлаачид супер Ерөнхийлөгчид гэж тодорхойлсон байдаг.
Ерөнхийлөгчийн засаглалын давуу тал:
-Парламент, Ерөнхийлөгчийг олон нийтийн санал асуулгаар, бие биеэс нь огт хамааралгүйгээр сонгож, сонгуулийн давхар систем явуулдаг.
-Бүх ард түмний сонгосон Ерөнхийлөгч улс орны нэгдэл, үндэстний бэлгэ тэмдэг болдог.
-Засаглалын дээд удирдлага нэг гарт төвлөрдөг учраас нийт үндэстнийг хамарсан чухал асуудлыг хурдан шийдвэрлэх, шилжилтийн, хямралын болон хөгжлийн үед шатуудад хүчээ төвлөрүүлэх нөхцөлийг бий болгодог.
-Засаглал илүү залгамж халаатай болно.
-Сонгогчид өөрсдөд нь тохирох улстөрчийг сонгоно.
-Нам, фракцаас хамаарал багатайгаар үйл ажиллагаа явуулах боломж бүрдэнэ.
Ерөнхийлөгчийн засаглалын сөрөг тал:
-Диктатур буюу дарангуйлал бий болох магадлалтай.
-Ерөнхийлөгчийн засаглалын хүрээнд хууль тогтоох болон гүйцэтгэх засаглалын эсрэг үйлдэл гарах магадлалтай.
-Нэг хүн, түүний биеийн байдлаас улс төрийн систем нь шалтгаалдаг. Супер Ерөнхийлөгчийн үед Ерөнхийлөгч асар их эрх мэдэлтэй болох эрсдэлтэй. Мөн төрийн эргэлтийн үр дүнд ийм хүн гарч ирэх магадлал өндөр.
Сурталчилгаа
Чой Жин Вон: Солонгос хэлний редакцыг тогтвортой ажиллахыг дэмжинэ
14/12/2025, 15:53
Д.Дэмбэрэл, С.Баяр, Н.Алтанхуяг,С.Баярцогт нарын 95 гэрч оролцсон байна
14/12/2025, 15:51
УИХ-ын гишүүн З.Мэндсайхан баруун бүс хариуцсан Удирдах зөвлөлийн гишүүнээр ажиллана
14/12/2025, 15:49
МИАТ-ийн захирлаар томилогдсон Т.Тэлмэн гэж хэн бэ?
14/12/2025, 15:48
С.Баяр: 34 хувь бол Хөрөнгө оруулалтын гэрээг зээлийн гэрээ болгож хувиргасан
14/12/2025, 15:47
Цоожтой хаалганы цаана үйлдэгддэг харгислалыг хуулийн шинэчлэл таслан зогсоох уу?
14/12/2025, 15:45
Малын зах зээлийн дундаж үнэ
14/12/2025, 15:44
100 айлын нийтийн байрыг дахин төлөвлөх төслийн үр дүнд эхний айлууд орон сууцандаа оржээ
14/12/2025, 15:41
Шинэ орон сууцны үнэ 2024 оныхоос 11 хувиар өсжээ
14/12/2025, 15:40
"Хүнсний хувьсгал”-ын үр дүнд 53 үйлдвэр ашиглалтад оржээ
14/12/2025, 15:39
Монголын шигшээ багийн гурван дугуйчин Тайландын мэргэжлийн багт уралдана
5/12/2025, 12:31
Гадаад харилцааны сайд Б.Батцэцэг Бүгд Найрамдах Австри Улсад айлчилна
5/12/2025, 12:27
Морин хуурын найрал Ром хотноо
5/12/2025, 12:26
COP17 ХУРЛААС МОНГОЛД ЮУ ҮЛДЭХ ВЭ?
5/12/2025, 12:15
Элсэн цөлөөс олдсон захидал юу өгүүлж байна вэ?
5/12/2025, 12:13
“Энэрэл” төвийн хүүхдүүд төрсөн өдрөө тэмдэглэлээ
2/12/2025, 20:57
Forbes: 2026 онд хиймэл оюуны хөгжлийг тодорхойлох 8 чиг хандлага
2/12/2025, 20:54
Forbes: 2026 онд хиймэл оюуны хөгжлийг тодорхойлох 8 чиг хандлага
2/12/2025, 20:54
Өвлийн сард төв болон зүүн аймгуудын нутгаар цас ахиу орно
2/12/2025, 20:50
Шинжлэх ухааны салбарын судлаачдын орон тооны бус зөвлөл анхны уулзалтаа хийлээ
2/12/2025, 20:49
Бүгд Найрамдах Итали Улстай “Стратегийн түншлэл”-ийн харилцаа тогтоолоо
2/12/2025, 20:48
МОНЦАМЭ агентлагийн ахмад гэрэл зурагчин Д.Цэрэннадмид МУСГЗ цол хүртэв
26/11/2025, 15:56
Ахмад гэрэл зурагчин Д.Цэрэннадмид: Хүүхдийн зураг авч, гэрэл зурагчны гараагаа эхлүүлсэн
26/11/2025, 14:48
Ардын багш Сэндэнжавын Дуламд Хөдөлмөрийн баатар цол хүртээлээ
26/11/2025, 14:42
Ардын багш Сэндэнжавын Дуламд Хөдөлмөрийн баатар цол хүртээлээ
26/11/2025, 14:42
“Загасны Дулмаа” хэмээн олноо алдаршсан академич Аюурын Дулмаад Хөдөлмөрийн баатар цол хүртээлээ
26/11/2025, 14:39
Эрдэнэт үйлдвэрийн Дотоод хяналт, мониторингийн хэлтэс Монгол Улсын “Дотоод Аудитын Шилдэг нэгж”-ээр шалгарлаа
23/11/2025, 14:07
Ч.Батзориг: Амар амгалан гэдэг бол эцэстээ сэтгэл нэг зүйл дээр тогтож чаддаг болсон тухай юм
23/11/2025, 14:06
Aкадемич С.Нарангэрэл "Чингис хаан" одон хүртэв
23/11/2025, 14:04
Дуучин И.Мишээл “Silk Way Star” шоуны ялагч боллоо
23/11/2025, 14:03
Г.Батхүү агсаны амь насаа алдсан Төрийн ордны газар
22/05/2019, 14:51
????? ????????? SpaceX ????????? ????? ??????? ?????
19/09/2018, 11:38
26/09/2018, 10:41
9/10/2018, 12:01
?.???????? ?????? ?????? ??????? ??????????? ???-?? ?????? ?????? ???????
21/09/2018, 13:45
АНУ-ын шийдвэртэй холбоотойгоор алтны ханш буурч, нефтийн ханш өслөө
14/08/2019, 15:22
"Монголыг чиглэсэн 100 мянган жуулчин агаарын тээврээс болж аяллаа цуцалдаг"
22/04/2019, 15:55
Хэвлэл мэдээллийн салбарын гэрэл зурагчид үзэсгэлэнгээ нээв
25/03/2019, 09:25
Гайхамшигт Антрактид Девен Строссын нүдээр
21/02/2019, 10:18
Бэлтгэл хошууч генерал Б.Баярмагнай: Медальон дурсгах нь цэргийн салбарт ихээхэн хөгжсөн соёл
15/03/2019, 12:37
Эзэмшлийн газар дээрээ автомашин худалдаалж буй 15 ИААНБ-ын газар эзэмших эрхийг цуцаллаа
30/08/2019, 12:46
.jpg)
???? ?????????? ?????
3/01/2019, 19:25
ЦАГИЙН САЛХИ СЭВЭЛЗҮҮЛСЭН "ЦАГИЙН ЗӨРҮҮ" ФОРУМ
17/04/2019, 12:19
Гамшиг осол тохиолдсон үед Ард иргэдийн ирэх “Түр Цугаларах Талбай”-д
25/04/2019, 16:13
Миний харсан Энэтхэгчүүд
13/03/2019, 09:42
“Хүний эрх, эрх чөлөө" шог зургийн үзэсгэлэнгийн нээлт боллоо
17/12/2019, 14:42
Монгол, Их Британи улсын далбаатай галт тэрэг аялалд гарав
19/02/2019, 15:55
Хоккайдо: Монголын өсвөрийн гэрэл зурагчид тэргүүллээ
8/08/2019, 16:13
Жүжигчин М.Макконахи Техассын их сургуулийн профессор болжээ
30/08/2019, 13:22
Уран уургач, бугуйлчдын тэмцээнээс....
27/02/2019, 17:25
АНУ-ын шийдвэртэй холбоотойгоор алтны ханш буурч, нефтийн ханш өслөө
14/08/2019, 15:22
Уран уургач, бугуйлчдын тэмцээнээс....
27/02/2019, 17:25
????? ????????? SpaceX ????????? ????? ??????? ?????
19/09/2018, 11:38
9/10/2018, 12:01
Миний харсан Энэтхэгчүүд
13/03/2019, 09:42
Үндэсний сэтгүүл зүй үүсэж хөгжсөний 106 жилийн ойн баярын өдөр
6/03/2019, 17:04
Жүжигчин М.Макконахи Техассын их сургуулийн профессор болжээ
30/08/2019, 13:22
Г.Батхүү агсаны амь насаа алдсан Төрийн ордны газар
22/05/2019, 14:51
Хэвлэл мэдээллийн салбарын гэрэл зурагчид үзэсгэлэнгээ нээв
25/03/2019, 09:25
“Хүний эрх, эрх чөлөө" шог зургийн үзэсгэлэнгийн нээлт боллоо
17/12/2019, 14:42
26/09/2018, 10:41
"Монголыг чиглэсэн 100 мянган жуулчин агаарын тээврээс болж аяллаа цуцалдаг"
22/04/2019, 15:55
???? ?????????? ?????
3/01/2019, 19:25
Уяачдад Монгол Улсын цол хүртээв
3/02/2019, 14:32
Гайхамшигт Антрактид Девен Строссын нүдээр
21/02/2019, 10:18
?.???????? ?????? ?????? ??????? ??????????? ???-?? ?????? ?????? ???????
21/09/2018, 13:45
Б.Баярсайхан: Байгууллагууд дэргэдээ цэцэрлэг байгуулахад төр хувьсах зардлыг нь даана
12/08/2019, 19:11
Эзэмшлийн газар дээрээ автомашин худалдаалж буй 15 ИААНБ-ын газар эзэмших эрхийг цуцаллаа
30/08/2019, 12:46
Өсвөрийн шатарчдын улсын аварга багаар Хэнтий аймаг шалгарлаа
6/03/2019, 11:03
ЦАГИЙН САЛХИ СЭВЭЛЗҮҮЛСЭН "ЦАГИЙН ЗӨРҮҮ" ФОРУМ
17/04/2019, 12:19
2 987 сэтгэгдэл